Geëmigreerde pensioengerechtigde kan geen kant uit

September 04, 2012 3:09 PM

NETHERLANDS - Pensioenen en lijfrenten kunnen verzekeringstechnisch op diverse manieren worden vormgegeven. Grosso modo zijn er twee hoofdvormen. Het pensioen of de lijfrente kan worden verzekerd als een (uitgestelde) periodieke uitkering, of in de vorm van een kapitaal waarop een pensioen- of lijfrenteclausule rust.

Bij een kapitaalverzekering met pensioen- of lijfrenteclausule is gedurende de uitstelperiode geen sprake van een al bij voorbaat vastgestelde hoogte van de pensioen- of lijfrentetermijnen. Er is slechts sprake van een pensioen- of lijfrentekapitaal, waarvoor bij aanvang al is bepaald dat dit op de pensioeningangsdatum niet in een keer zal worden uitgekeerd, maar uitsluitend kan dienen als rekengrootheid om op dat moment en aan de hand van de dan geldende tarieven te worden omgezet in een direct ingaande periodieke uitkering.
 
De Nederlandsche Bank beschouwt het omzetten van een pensioen- of lijfrentekapitaal in een direct ingaande periodieke uitkering civiel juridisch als het aangaan van een nieuwe overeenkomst. Als de pensioen- of lijfrentegerechtigde niet meer in Nederland woont, is sprake van grensoverschrijdende dienstverlening. Als de gerechtigde in een andere EU-staat woont, mag hij dus alleen bij de verzekeraar blijven waar hij zijn kapitaal heeft opgebouwd als deze is genotificeerd in zijn nieuwe woonland. Is dat niet het geval, dan zal hij een verzekeraar in zijn nieuwe woonland moeten zoeken waaraan het kapitaal kan worden overgedragen om daar een direct ingaande periodieke uitkering uit te krijgen.
 
De staatssecretaris van Financiën stelt dat een waardeoverdracht naar een pensioenuitvoerder in het nieuwe woonland alleen is toegestaan als sprake is van een aangewezen buitenlandse pensioenuitvoerder, of in het kader van het aanvaarden van een nieuwe dienstbetrekking.
 
De combinatie van het standpunt van DNB en het standpunt van de staatssecretaris van Financiën plaatst de in het buitenland wonende begunstigde voor een bij een Nederlandse verzekeraar expirerend pensioenkapitaal voor een onoplosbaar probleem. Hij kan niet bij die Nederlandse verzekeraar een direct ingaand pensioen aankopen, omdat de desbetreffende verzekeraar niet is genotificeerd in zijn woonland. Waardeoverdracht naar een verzekeraar in zijn woonland kan hij echter ook niet laten plaatsvinden, omdat er geen sprake is van een nieuwe dienstbetrekking. Hij kan met andere woorden geen kant op en wordt geconfronteerd met de fiscale sancties omdat hij de pensioenclausule niet uitvoert. De facto is hierdoor sprake van belemmering van het vrije verkeer.

In dit artikel worden de standpunten van DNB en de staatssecretaris van Financiën ieder afzonderlijk en in onderlinge samenhang getoetst aan de Europese regels inzake het vrije verkeer. De auteur bespreekt allereerst de afzonderlijke standpunten en vervolgens worden enkele oplossingen aangedragen.
 
De begunstigde voor de uitkering uit hoofde van een kapitaalverzekering met lijfrenteclausule heeft nog twee mogelijkheden om de fiscale problemen te voorkomen. Mits hij er op tijd bij is — dat wil zeggen voor de einddatum van de kapitaalverzekering — kan hij in zijn verzekeringscontract een clausule laten opnemen dat hij verplicht is het kapitaal om te zetten in een lijfrente bij dezelfde verzekeraar. Volgens DNB is dan geen sprake van het afsluiten van een nieuwe overeenkomst en (dus) ook niet van grensoverschrijdende dienstverlening. Een tweede mogelijkheid is dat hij een buitenlandse verzekeraar zoekt en het lijfrentekapitaal laat overdragen naar deze verzekeraar. Deze verzekeraar zal dan moeten zijn aangewezen door de minister van Financiën.
 
De begunstigde voor de uitkering uit hoofde van een kapitaalverzekering met pensioenclausule zit echter in een veel lastiger parket. Een clausule dat het pensioenkapitaal verplicht bij dezelfde verzekeraar moet worden omgezet in een direct ingaand pensioen, is op grond van artikel 81 lid 5 van de Pensioenwet nietig en biedt dus geen soelaas. Het overdragen naar een buitenlandse verzekeraar is ook praktisch onmogelijk. De pensioengerechtigde die is geëmigreerd zit dus volkomen klem tussen DNB en de Belastingdienst.
 
Het hiervoor geschetste probleem kan naar mening van de auteur op twee manieren worden opgelost. De eerste mogelijkheid is het aanpassen van het besluit van 31 januari 2008 door de eis van het aanvaarden van een substantiële dienstbetrekking te schrappen. Dan krijgt de begunstigde voor een uitkering uit hoofde van een kapitaalverzekering met pensioenclausule dezelfde mogelijkheden als hiervoor is aangegeven voor de begunstigde voor de uitkering uit een kapitaalverzekering met lijfrenteclausule. Een tweede oplossing is als DNB zijn standpunt herziet, zodat de pensioengerechtigden die dit willen met hun direct ingaande pensioen gewoon kunnen blijven bij de verzekeraar waar ze via de kapitaalverzekering het pensioen hebben opgebouwd.
 
H.M. Kappelle, Weekblad Fiscaal Recht, 6941, 16 februari 2012